Het denken over causaliteit heeft zijn consequenties. Nog even mijn vader: 'Het menselijk doen en denken heeft, zegt hij, als (niet altijd even bewust) uitgangspunt het vaste geloof in onvoorwaardelijke causaliteit. […] De 'wil' van de mens (zo moeten wij wel denken) is deel van zijn wezen en behoort als zodanig tot de elementen van het heden, waaruit langs een onafwendbare keten van oorzaken en gevolgen de toekomst voortkomt. Dus is voor de onbevooroordeeld doordenkende mens de vrije wil 'onzin'.'
Het causale denken kan dus leiden tot een tamelijk deterministische visie op de wereld: een gepredestineerde wereld zogezegd.
Zo zie ik de zaken niet. Ik heb in het vorige stukje aangegeven dat de dood van Pietersen niet eenvoudig kon worden toegeschreven aan één oorzaak. En daar denk ik dat in deze meer gecompliceerde tijd de redenering iets anders zou komen te liggen. Aangezien een gebeurtenis veroorzaakt wordt door veelheid van oorzaken is de uitkomst van het samentreffen van die oorzaken niet bij voorbaat zeker. Er zullen weinig mensen zijn die nu verwachten dat als we de film terugdraaien tot het moment dat Jansen in de auto stapt en minstens enigszins onder invloed naar huis rijdt, dat de uitkomst: precies gelijk zal zijn, men kan er zelfs aan twijfelen kunnen of Pietersen wel dood zal gaan.
We kunnen zeggen dat in de causaliteit van het begin van de 20e eeuw nog te sterk werd gedacht in enkelvoudige causale relaties. Want niet alleen dat een gebeurtenis vele oorzaken kan hebben zo kan ook een enkele gebeurtenis vele gevolgen hebben. Want wie denkt dat hij, als hij met dezelfde ejaculatie van sperma bij dezelfde vrouw dezelfde eicel bevrucht, dat hij dan twee keer dezelfde combinatie eicel spermacel zal krijgen?
Causaliteit, inderdaad; ook bij die bevruchting, maar het is een causaliteit achteraf. Vooraf is het ongewis wat de gevolgen zijn van de gebeurtenissen van vandaag. Heeft daarmee de mens zijn vrije wil terug?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten