Denken

'Weet jij,' vroeg ik aan het meisje dat me koffie kwam brengen, 'wat denken is?'
Ze keek me verschrikt aan, maar herstelde zich onmiddellijk.
'Wat zegt u?'
Ik herhaalde mijn vraag.
'Maar meneer, en dat op de vroege ochtend.'
De vroege ochtend (het was inmiddels ongeveer kwart over tien) is kennelijk geen goede tijd om filosofische vragen te stellen of gesprekken aan te gaan. Ze draaide zich om met het blad in de hand.
'Ik zal er eens over denken,' beloofde ze.
Of dat enig resultaat heeft gehad weet ik niet, want ze heeft het onderwerp niet meer aangesneden. Een vreemde vraag van een vreemde oude  man...

Voor mij was de vraag niet zo vreemd. Ik had zitten lezen in het boek 'Machines die denken'. Een kloek boek weer. Het is me iedere keer een raadsel hoe men er in slaagt, zoveel bladzijden (544) met tekst te vullen. Nu is dit boek een compilatie van een grote hoeveelheid teksten van verschillende schrijvers. Die schrijvers zijn niet zomaar Jan en alleman; velen van hen zijn hoogleraar of wetenschapsredacteur, zoals Steven Pinker die een leerstoel bekleedt aan de faculteit Psychologie van Harvard. Of Nick Bostrom, hoogleraar University of Oxford.
Deze mensen hebben wel een mening. Steven Pinker zegt:
'Om te beginnen hebben we nog tijd genoeg voor een goede planning. AI op een menselijk niveau ligt nog steeds vijftien tot vijfentwintig jaar in de toekomst, en dat was altijd al zo.'
Vooral dat stukje tekst na de komma stelt me voor raadsels.
Maar ook John Markoff (wetenschapsredacteur van The New York Times) heeft duidelijk een mening:
'Niets wijst erop dat we binnenkort over machines beschikken die op een menselijke manier denken, maar er bestaat ook weinig twijfel dat in een wereld waarin alles door internet met elkaar verbonden is de kunstmatige intelligentie weldra veel zal imiteren van wat de mens doet, zowel op het fysieke als op het intellectuele vlak.'

Er is voor mij een klein, maar niet geheel onbelangrijk detail: geen van deze schrijvers neemt de moeite uit te leggen wat eigenlijk denken is. Dat zou ik toch moeten weten wanneer ik een beeld wil krijgen hoe het denken van de mens 'denken op een menselijke manier' verschilt van dat wat een machine doet. Want er is blijkbaar een menselijke manier van denken.
Ik 'denk' vermoedelijk te eenvoudig in die dingen. Alan Turing heeft indertijd een test voorgesteld die wat mij betreft hierop neerkomt: als ik niet kan zien wie ik voor me heb en een probleem aan een mens en een machine voorleg en ik kan niet vast stellen of het antwoord van de mens of van de machine komt, dan 'denken' ze op hetzelfde niveau.
Een praktische uitvoering van de Turing test zou je kunnen vinden in de manier waarop in de afgelopen dertig tot veertig jaar de computer wordt getest in spelsituaties. Stapsgewijs heeft IBM zijn machines uitgeprobeerd in het schaken in Jeopardy! en in Go. Over dit laatste constateert Eynikel:
'Zonder altijd alle mogelijkheden te moeten berekenen - wat een onbegonnen taak is - leerde AlphaGo almaar beter inschatten in welke situaties welke spelbeweging tot meer en minder succes leidt. AlphaGo speelde met andere woorden steeds meer op basis van ervaringen en ... intuïtie.'

Mijn indruk is dat de snelheid waarmee de technologie zich ontwikkelt nog steeds en bij voortduring wordt onderschat, enerzijds omdat men aan de eigenschappen van de mens vaak mystieke kwaliteiten toekent, anderzijds omdat men zich te weinig realiseert dat technische ontwikkeling van de computer niet alleen plaats vindt door mensen die aan computers werken, maar het resultaat is van ontwikkelingen in alle kennisgebieden tegelijkertijd, ontwikkelingen die elkaar beïnvloeden; synergie noemt men dat.
Er is alle aanleiding om aan te nemen dat we niet nog alle tijd hebben, maar dat we al te laat zijn. Om wezenlijk invloed op het toekomstig gedrag van denkende machines te hebben zou er al lang een internationale organisatie bezig moeten zijn die aan de producenten van denkende machines oplegt met welke waarden machines moeten worden geprogrammeerd. Asimov realiseerde zich dat al. Maar sinds we drones inzetten als wapen zijn zijn opvattingen duidelijk achterhaald.

Ik ben eigenlijk benieuwd of dat meisje van vanmorgen nog heeft nagedacht over denken.